آداب أکل (خوردن و سفره)
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 60 سوره‌ی بقره می‌فرماید: «بخورید و بیاشامید از روزی خداوند.»
حدیث:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «خدا پرخوری را دشمن می‌دارد.»[simple_tooltip content=’وسائل الشیعه، ج 16، ص 407′](1)[/simple_tooltip]
توضیح مختصر:
چون ضرورت بدن تقاضا دارد که بنده در شبانه‌روز چندین وعده غذا بخورد و آشامیدنی بنوشد، پس این ضرورت سبب می‌گردد که آدابی در هنگام خوردن اجرا شود و نوعی روش و سیره که صاحب‌شریعت آن را وضع کرده به ظهور بپیوندد.
شستن دست‌ها قبل و بعد از غذا، اول غذا بسم‌الله گفتن، با دست راست غذا خوردن، هرکسی در سر سفره غذای جلوی خودش را بخورد، لقمه را کوچک بردارد، غذا خوردن را طول بدهد، غذا را خوب بجود، بعد از غذا خداوند عالم را حمد کند، بعد از غذا خلال نماید، در اول روز و اول شب غذا بخورد، در اول و آخر غذا نمک بخورد، یک‌سوم برای غذا، یک‌سوم برای نوشیدنی، یک‌سوم برای راحت تنفّس کردن باشد.
1- سیره‌ی امام کاظم علیه‌السلام
جد محمد بن جعفر گفت: با جمعی از اصحاب حج کردیم و ازآنجا به مدینه رفتیم. در مدینه به دنبال مکانی می‌گشتیم که در آنجا منزل کنیم.
در بین راه غلام موسی بن جعفر علیه‌السلام را دیدیم که بر الاغی نشسته و غذا می‌برد. ما در بین نخل‌های خرما فرود آمدیم. امام تشریف آورد و نشست. طشت آبی برایش آوردند. اول خود دستش را شست و بعد، از طرف راست حضرت همگی دست‌ها را شستند.
بعد غذا آوردند، حضرت از نمک شروع کرد بعد فرمود: بخورید بسم‌الله الرحمن الرحیم. بعد سرکه آوردند بعد کتف بریان گوسفندی را آوردند، فرمود: «بخورید بسم‌الله الرحمن الرحیم این غذایی است که پیغمبر آن را خیلی دوست می‌داشت.» بعد زیتون آوردند … (هر غذایی آوردند، اول حضرت بسم‌الله الرّحمن الرّحیم گفت.)
بعد از غذا سفره برچیده شد. یک نفر بلند شد که خرده‌های غذایی که از سفره ریخته بود جمع کند؛ حضرت فرمود جمع نکن، این کار برای خانه‌های سقف دار است ولی در اینجا (باغستان) خرده غذا مورد استفاده‌ی پرندگان و حیوانات قرار می‌گیرد.
بعد خلال آوردند. فرمود: «قاعده خلال این است که زبان را دور دهان بگردانی، هر چه با زبان بیرون آمد، فرو بری و هر چه لای دندان‌ها باقی ماند، با خلال بیرون آوری و دور بیندازی.»
بعد طشت و آب آوردند و از دست چپ حضرت شروع کردند و همه دست‌ها را تا آخر بشستند.[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 284 – 266؛ تألیف حسن بن فضل طبرسی رحمه‌الله علیه، ترجمه‌ی سید ابراهیم میرباقری از انتشارات فراهانی تهران’](2)[/simple_tooltip]
2- دستور سفره
عمرو بن قیس گوید: در مدینه بر امام باقر علیه‌السلام وارد شدم. در برابر حضرت سفره‌ای گسترده بود و غذا میل می‌نمود.
پرسیدم: «دستور سفره چیست؟» فرمود: «وقتی سفره را گستردی، بسم‌الله بگو و چون آن را برچیدی، خدا را حمد کن و آنچه در اطراف سفره می‌ریزد، برچین و بخور.»
* طبق روایت اول چون غذا مانده‌ی سفره‌ی درون شهر است استفاده شود ولی در بیرون شهر برای پرندگان و حیوانات گذاشته شود.[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 284 – 266؛ تألیف حسن بن فضل طبرسی رحمه‌الله علیه، ترجمه‌ی سید ابراهیم میرباقری از انتشارات فراهانی تهران’](3)[/simple_tooltip]
3- رعایت حاضران سفره
پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «وقتی سفره پهن می‌شود، حاضران باید از جلوی خود بخورند و از جلوی دیگران نخورند. از وسط بشقاب نخورند و از قسمت بالای آن (ناحیه‌ای که گوشت و محتوی بشقاب زیاد است) خوردن، برکت را از بین می‌برد و اگر سیر شدید دست از طعام نکشید که این کار موجب خجلت اهل سفره می‌شود، چه‌بسا که آنان احتیاج به غذا داشته باشند.» (به خاطر تو دست می‌کشند.)[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 284 – 266′](4)[/simple_tooltip]
4- دسته‌جمعی
مردی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم سؤال کرد: «ما غذا می‌خوریم ولی سیر نمی‌شویم.» فرمود: «شاید به طور متفرق غذا می‌خورید. دسته‌جمعی به دور سفره بنشینید و نام خدا را بر سر سفره یاد کنید تا غذا را وسیله‌ی برکت شما قرار دهد.»[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 284 – 266′](5)[/simple_tooltip]
5- دوازده خصلت
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «در سفره 12 خصلت هست که لازم است هر مسلمانی آن را بشناسد. چهار تای آن لازم و ضروری است و آن معرفت (به صاحب نعمت که خداوند است)، خشنود بودن (به آنچه خدا به تو اطعام کرده)، بسم‌الله گفتن و شکر نمودن می‌باشد.
چهار تای آن مستحب و سنّت است: شستن دست قبل و بعد از طعام، به طرف چپ بدن تکیه کردن (متورک مثل وقت نماز)، با سه انگشت غذا خوردن، انگشتان را لیسیدن.
چهار تای آن از ادب است: از جلوی خود خوردن، لقمه را کوچک برداشتن، زیاد جویدن و به دیگران کم نگاه کردن.»[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 284 – 266′](6)[/simple_tooltip]