اغذیه (اطعمه)

قرآن:

خداوند متعال می‌فرماید: «بر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، درباره‌ی آنچه (پیش از حکم تحریم) خورده‌اند گناهی نیست …»

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «کسی که در خوردن، به اندک اکتفا کند، تندرستی او بسیار و اندیشه‌اش شایسته باشد.»[simple_tooltip content=’غررالحکم، ج 1، ص 86′](1)[/simple_tooltip]

توضیح مختصر:

اغذیه و اطعمه را به اقتضاء ضرورتی که بدن لازم دارد باید با آن رساند. حلال بودن حرف اول را می‌زند چه خود به خود یا به دیگران بدهد. غذای طیّب برای پاکان است، از آن طرف غذای حرام و شبهه‌ناک برای ناپاکان است و به آن از جهت ملکه‌ی روحی و جسمی‌اش سازش دارد.
انسان در انتفاع از طعام این نکته را باید بداند که هر چیزی از اغذیه، خاصیت خاص خودش را دارد. بعد از طیّب بودن، افراط و تفریط در اکل را به حد اعتدال برساند و آنچه خوراک انبیاء و اولیاء بوده و سفارش به آن شده مانند زیتون و انجیر که در قرآن آمده بیشتر بهره‌مند شود و تأثیر غذا را در تقویت جسم و روح موردتوجه قرار دهد.
همچنین مسائلی را که در ابتدا و انتهای تناول دستور فرموده‌اند، مراعات کند تا خدای‌نکرده غذایی اثر سوء بر بدن و روح نگذارد.

1- تأثیر غذا

مرحوم آیت‌الله کوهستانی، به‌طور اشتراکی یک دستگاه آسیاب آبی سنتی موروثی داشتند که از درآمد آن زندگی خود و طلاب اداره می‌شد. به آسیابان سفارش می‌کردند سهم من همیشه از مزد آرد گندم افراد معمولی و مستضعف باشد. در ماه رجبی ایشان می‌بینند از عبادت لذّت نمی‌برد. پس به فکر فرو می‌رود تا علت را بیاید. ابتدا از اهل خانه می‌پرسد: «شما از آرد قرضی یا وقفی یا از سهم امام استفاده کرده‌اید؟» می‌گویند: نه. پس به سراغ آسیابان می‌رود و می‌گوید: چند روز قبل، آرد چه کسی را (به‌عنوان دستمزد آسیاب) برای ما فرستادی؟ آسیابان می‌گوید: «شخصی پولدار و ظاهراً بهایی که گندمش خوب بود، آردش را برای شما فرستادم.» تا این جمله را گفت چهره‌ی ایشان تغییر کرد و با عصبانیّت فرمود: «مؤمن! ما را از فضیلت ماه رجب محروم کردی!»[simple_tooltip content=’بر قله‌ی پارسایی، ص 113′](2)[/simple_tooltip]

2- زیتون

خداوند در سوره‌ی تین به زیتون قسم خورده است و شش بار این کلمه در قرآن تکرار شده؛ که معنای ظاهری آن همان زیتون خوردنی است که دارای منافع بسیار برای بدن و روح است. در تفسیر، از زیتون به بیت‌المقدس تعبیر شده است.
در روایات به منافع بسیار زیاد زیتون اشاره شده است،[simple_tooltip content=’مستدرک، ج 16، ص 365 -وسائل الشیعه، ج 25، ص 23′](3)[/simple_tooltip] ازجمله:
1. امام رضا علیه‌السلام فرمود: روغن زیتون غذای خوبی است، دهان را خوشبو می‌کند، بلغم را برطرف می‌سازد، رنگ صورت را صفا (طراوت) می‌بخشد، اعصاب را تقویت می‌کند و بیماری و درد را از میان می‌برد و آتش خشم را فرومی‌نشاند.[simple_tooltip content=’بحارالانوار، ج 1، ص 66 -تفسیر نمونه، ج 27، ص 143′](4)[/simple_tooltip]
2. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: سرکه و روغن زیتون غذای پیامبران است.[simple_tooltip content=’کافی 6/328′](5)[/simple_tooltip]
3. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: روغن زیتون را بخورید و بدن را به آن چرب کنید که از درخت مبارکی است.

3- لقمه‌ی شبهه

درباره‌ی حارث محاسبی (م 243) نوشته‌اند: در محاسبه، مبالغتی تام داشت. چون دست به طعامی شبهت بردی، رگی در انگشت او کشیده شدی، چنان‌که انگشت فرمان نبردی تا او بدانستی که آن لقمه به وجه نیست. جنید فرمود: روزی حارث پیش من آمد، در وی اثر گرسنگی دیدم. گفتم: یا عمّ طعامی آرم؟ گفت: نیک آمد. در خانه شدم به طلب چیزی؛ شبانه از عروسی چیزی آورده بودند، پیش او نهادم. انگشت او مطاوعت نکرد. (لقمه در دهان نهاد هرچند جهد کرد فرو نشد.)[simple_tooltip content=’تذکره الاولیاء، ص 270′](6)[/simple_tooltip]

4- مدح کم گوشت خوردن

در کتاب اطعمه‌ی کافی آمده است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: «حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام شبیه‌ترین مرد در چیز خوردن به پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم بود و این صفت را داشت که خودش، نان و سرکه و زیتون می‌خورد و به مردم نان و گوشت می‌داد.» در همان کتاب است که عجلان گوید: شبی قبل از خفتن در خدمت آن حضرت بودم. سفره‌ای آوردند و در آن زیتون و سرکه و گوشت بود. امام صادق علیه‌السلام گوشت را برمی‌داشت و به پیش من می‌گذاشت و خودش سرکه و زیتون می‌خورد و گوشت میل نمی‌کرد و می‌فرمود: «این طعام من و همه‌ی انبیاء و اوصیاء است.»
در کتاب شرح تجرید علامه حلّی آمده است: «حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام اگر به خورش میل داشت، نمک و سرکه میل می‌فرمود و اگر تکلف می‌کرد سبزی یا شیر می‌خورد و گوشت کم می‌خورد و می‌فرمود: شکم‌های خود را قبور حیوانات قرار ندهید.»[simple_tooltip content=’تشویق سالکین، تألیف ملّا محمدتقی مجلسی، ص 8′](7)[/simple_tooltip]

5- نان جو، نان پیامبر صلی‌الله علیه و آله

1. عایشه گفت: «پیامبر صلی‌الله علیه و آله از نان جو، دو روز سیر نشد تا از دنیا رفت.»
2. پیامبر صلی‌الله علیه و آله نان نرم (بدون سبوس) تناول نکرد تا از دنیا رفت.
3. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «غذای پیامبر صلی‌الله علیه و آله تا وقت وفات نان جو بود.»
4. عیص بن قاسم به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: «گویند پیامبر صلی‌الله علیه و آله هرگز از نان گندم سیر نخورد؟» فرمود: «آری، پیامبر صلی‌الله علیه و آله هرگز نان گندم نخورد و از نان جو هم سیر نشد.»
5. پیامبر صلی‌الله علیه و آله جو را سبوس نگرفته چه به صورت نان و چه طعام میل می‌کرد.[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ج 1، ص 56′](8)[/simple_tooltip]

6- رقّت قلب

امام صادق علیه‌السلام فرمود: یک روز پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم در جای خود نشسته بود، عبدالله بن تیهان آمد و گفت: «یا رسول‌الله! من بسیار خدمت شما می‌نشینم و به سخن شما گوش فرا می‌دهم ولی رقّت قلب پیدا نمی‌کنم و اشکم نمی‌آید.» پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: «عدس بخور که قلب را رقّت می‌بخشد و اشک را فرومی‌ریزد. هفتاد پیامبر به آن تبرک جسته‌اند.»
در روایتی دیگر پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: پیغمبری از سنگدلی امتش به خدا شکایت کرد. خداوند متعال به وی وحی کرد که به قوم خود دستور بده عدس بخورند که قلب را رقیق می‌کند، گریه می‌آورد، خود خواهی را می‌برد و طعام ابرار می‌باشد.
در حدیث دیگر فرمود: «عدس مبارک و مقدس است و هفتاد پیامبر به آن تبرک جسته‌اند که آخرشان عیسی بن مریم بود.»[simple_tooltip content=’مکارم الاخلاق، ترجمه سید ابراهیم میرباقری، ج 1، ص 375′](9)[/simple_tooltip]

7- غذای چلوکباب

بنده (حاتمی) عادتم این بود که هر شب یک ساعت به صبح برای نماز شب بیدار می‌شدم ولی یک‌مرتبه چهل روز موفق به خواندن نماز شب نشدم. برای حاج شیخ حسنعلی نوشتم و چاره‌ی این مسئله را نمودم.
ایشان در جواب، دعای کوچکی را فرستادند که صبح ناشتا بخورم و در ضمن نوشتند: علت این عدم توفیق آن بود که شما چهل روز قبل، فلان روز با فلان شخص موقع ظهر گذشته بود و رفیقتان شما را به ناهار دعوت کرد و در چلوکبابی غذا خوردید، این نخواندن نماز شب اثر آن غذا است. همان‌طوری که حاج شیخ فرموده بود درست بود، بعد دعا را خوردم مجدداً موفق به نماز شب شدم.[simple_tooltip content=’نشان از بی‌نشان‌ها، ج 2، ص 59′](10)[/simple_tooltip]

8- هلیم

پیامبر صلی‌الله علیه و آله سلّم فرمود: «بر شما باد به خوردن هریسه (هلیم) زیرا که خوردن آن موجب نشاط و قوّت برای عبادت کردن تا چهل روز است. خداوند عوض مائده‌ای که بر حضرت عیسی نازل کرده هلیم را بر ما نازل کرده است.»[simple_tooltip content=’بحارالانوار، ج 17، ص 362  -رموز اسرارآمیز، ص 91′](11)[/simple_tooltip]
هریسه (هلیم) نوعی آش مانند است که با گندم زیاد و استخوان و گوشت می‌پزند و بعضی‌ها ادویه‌جات و بعضی‌ها روغن حیوانی درون آن می‌ریزند، ساعت‌ها روی آتش می‌گذارند تا خوب پخته و به هم آید.