تسبیحات (تسبیح)
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 49 سوره‌ی طور می‌فرماید: «… و او را پاسی از شب و به هنگام پشت کردن ستارگان تسبیح گوی.»
حدیث:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر کس سی بار بگوید سبحان‌الله و بِحَمده وَ سبحان‌الله العظیمِ وَ بِحَمده، ثروت به او روی آورَد و فقر از وی روی گرداند و دروازه‌ی بهشت را می‌کوبد.»
(مجموعه ورّام، ج 1، ص 166 -آثار الصادقین، ج 8، ص 215)
توضیح مختصر:
هیچ‌چیز نیست مگر آن‌که خدا را با حمدش تسبیح می‌گوید. تسبیح اصل است که حمد را با آن ذکر کرده است. هیچ موجودی، به افعال جمیل خدا و به جمال و کمال افعالش احاطه ندارد و آنچه تسبیح می‌گویند، به‌اندازه‌ی سعه‌ی وجودشان می‌باشد.
انواع ملائکه، تسبیح خدا گویند و همه‌ی موجودات، نوعی تسبیح (نه مانند تسبیح انسان‌ها) بر زبان دارند. فرشتگانی که عرش الهی را حمل می‌کنند و اطرافیان آن‌ها، پروردگار را به حمد، تسبیح می‌گویند و خداوند می‌فرماید: «شما تسبیح آن‌ها را نمی‌فهمید.» (سوره‌ی إسراء، آیه‌ی 44)
تسبیح سماوات، زمین، پرندگان و انسان، هرکدام بسته به قالب و حقیقت وجودی آن‌هاست. خداوند، زبور را بر داوود نازل کرد، صنعت آهنگری را به او آموخت، آهن را برایش نرم کرد و به کوه‌ها و مرغان فرمان داد تا با او تسبیح بگویند. (سوره‌ی انبیاء، آیه‌ی 79)
شعور یا غریزه‌ای در ذات موجودات گذاشته شده که به زبان حال و شکوفا شدن شعور، تسبیحات از آنان صادر می‌شود.
1- همه‌چیز تسبیح گویند
خداوند در قرآن سوره‌ی إسراء آیه‌ی 44 می‌فرماید: «وَ اِنْ مِن شیءٍ الّا یُسَبّحُ بِحَمده وَ لکِن لا تَفقَهونَ تَسبیحَهُم: نیست هیچ‌چیزی مگر که تسبیح و ستایش خدا می‌کند و لکن تسبیح این‌ها را کسی نمی‌فهمد.»
البته تسبیح، نطق و حمد هر موجودی از جماد، نبات، حیوان، انسان، مَلَک و جن به حسب وجود و حرکت و شعور خاص خودش می‌باشد نه آن‌که تسبیح خورشید مانند تسبیح انسان و تحمید درختان مانند تحمید ملائکه‌ی مقرب باشد.
گر تو را از غیب چشمی باز شد **** با تو ذرّات جهان، هم راز شد
نطق خاک و نطق آب و نطق گِل **** هست محسوس حواس اهل‌دل
جمله ذرّات در عالم نهان **** با تو می‌گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیریم و با هُشیم **** با شما نامحرمان، ما خامُشیم
2- تسبیحات عالم انوار
امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند چون نور مقدس نبوی را خلق نمود، او را در حجاب‌های مختلف ساکن گردانید و نورش در هر حجاب، مشغول به گفتن تسبیح خاص بود:
1. حجاب القدره: سُبحانَ رَبّیَ الاعلی (و بحمده)، دوازده هزار سال.
2. حجاب العظمه: سُبحانَ عالم السِّر، یازده هزار سال.
3. حجاب المنّه: سُبحانَ مَن هُو قائِم لا یَلهُو، ده هزار سال.
4. حجاب الرّحمه: سُبحانَ الرّفیع الاَعلی، نه هزار سال.
5. حجاب السّعاده: سبُحانَ مَن هُو دائمٌ لا یَسهُو، هشت هزار سال.
6. حجاب الکرامه: سُبحانَ مَن هُو غَنیٌّ لا یفْتَقِر، هفت هزار سال.
7. حجاب المنزِله: سبُحانَ العَلیمِ الکَریم، شش هزار سال.
8. حجاب الهدایه: سُبحانَ ذی العَرش العَظیم، پنج هزار سال.
9. حجاب النُّبوه: سُبحانَ رَبّ العزّه عمّا یَصِفون، چهار هزار سال.
10. حجاب الرَّفعه: سبُحانَ ذی المُلکِ و المَلَکوت، سه هزار سال.
11. حجاب الهیبه: سبحان‌الله وَ بِحَمده، دو هزار سال.
12. حجاب الشَّفاعه: سُبحانَ رَبّی العظیمِ و بِحَمده، هزار سال.
مجموع سال‌های تسبیح، هفتادوهشت هزار سال می‌شود که منظور سال‌های دنیوی متعارف نیست، چراکه عالم انوار و ارواح خارج از محدوده‌ی مادی است و بیان تعداد برای تفهیم اذهان است و آن از عالم مجرّدات به شمار می‌آید.
(معانی الاخبار، ج 2، ص 306 -مشکات الانوار، ص 197)
3- ده درخت
پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم به شخصی عبور کرد که در باغش درخت می‌کاشت. پس ایستاد و فرمود: «نمی‌خواهی تو را راهنمایی کنم بر کاشتنی که ریشه‌اش محکم، نموّش سریع و میوه‌اش پاکیزه و جاویدان باشد؟»
عرض کرد: «ای پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله و سلّم! مرا راهنمایی کنید.»
فرمود: «هر صبح و شام بگو: سبحان‌الله و الحمدالله و لا اله الّا الله و الله‌اکبر. پس اگر بگویی، برای توست به هر تسبیحی، ده درخت در بهشت از میوه‌های گوناگون و آن‌ها باقیات‌صالحات است.»
(نمونه معارف، ج 2، ص 749 -وافی، ج 5، ص 218)
4- تسبیحات اربعه با تربت
امام رضا علیه‌السلام فرمود: «هر کس تسبیح تربت امام حسین علیه‌السلام را بگرداند و بگوید: (سبحان‌الله وَ لا إله الّا الله و الله‌اکبر) حق‌تعالی با هر دانه، برای او شش هزار حسنه بنویسد، شش هزار گناهش را محو کند، شش هزار مرتبه درجه‌اش بلند شود و شش هزار شفاعت برای او بنویسد.»
(گلستان کشمیری، ص 33)
5- ثواب تسبیحات اربعه
از امام حسن علیه‌السلام منقول است که: جمعی از یهود به خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم آمدند و داناتر ایشان چند مسئله سؤال نمود. چون جواب شنیدند مسلمان شدند. ازجمله سؤالات این بود که پرسید: «ای محمّد! مرا خبر ده از کلماتی که حق‌تعالی آن‌ها را برای حضرت ابراهیم علیه‌السلام اختیار نمود، در هنگامی که خانه‌ی کعبه را بنا کرد.»
فرمود: این کلمات بود: «سبحان‌الله وَ الحَمد لله و لا إله الّا الله وَ الله‌اکبر»
یهودی پرسید: «چه ثواب دارد کسی که این کلمات را بگوید؟» پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: چون بنده «سبحان‌الله» می‌گوید، آنچه در زیر عرش‌اند با او تسبیح می‌گویند و ده برابر تسبیح، به آن‌ها ثواب عطا می‌کند.
چون «الحمدلله» می‌گوید خداوند نعیم دنیا را به او کرامت می‌کند و آن را به نعیم آخرت وصل می‌کند. چون اهل بهشت وارد بهشت می‌شوند و این کلمه را می‌گویند، همه سخنان در دنیا منقطع می‌شود به غیر این کلمه؛ امّا «لا اله الّا الله»، بهشت جزای آن است. چنان‌که حق‌تعالی در سوره الرحمن آیه‌ی 60 فرمود: «هل جزاءُ الاِحسان الّا الاِحسان»؛ یعنی نیست جزای لا اله الّا الله مگر بهشت.
یهودی گفت: «ای محمّد صلی‌الله علیه و آله و سلّم راست گفتی.»
(امالی شیخ صدوق رحمه‌الله علیه، ص 158 -مشکاه الانوار، ص 185)
6- تسبیحات اربعه با حوقله
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «کسی که بخیل است از این‌که:
1. ثروتش را انفاق کند.
2. به جهاد حاضر گردد.
3. شب‌زنده‌دار باشد.
پس بخل نورزد به گفتن سبحان‌الله و لا إله الّا الله و الله‌اکبر و لاحول وَ لا قُوَّۀَ اِلّا بِالله.»
(نمونه معارف الاسلام، ج 2، ص 747 -لئالی الاخبار، ص 372)