توصیف دنیا با امثله
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 45 سوره‌ی کهف می‌فرماید: «(ای پیامبر!) زندگی دنیا را برای آنان به آبی تشبیه کن که از آسمان فرو می‌فرستیم و به‌وسیله‌ی آن، گیاهان زمین (سرسبز) در هم فرو می‌رود، امّا بعد از مدّتی می‌خشکد و بادها آن را به هر سو پراکنده می‌کند.»
حدیث:
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «به‌راستی‌که مَثَل دنیا و آخرت، حکایت مردی است که دو زن دارد که هرگاه یکی را راضی کند، دیگری را خشمگین کرده است.»
(غررالحکم، ج 1، ص 372)
توضیح مختصر:
اگر انسان در چند روز دنیا، از زمان و مکان و عمر و نعمت و آلاء، صحیح و به صواب استفاده کند این دنیا، ممدوح بوده و چنین شخصی سعادتمند است امّا اگر از دنیا ناصواب استفاده شود و تعلّق بدان بسیار گردد و افراط و تفریط در آن باشد، از صراط مستقیم منحرف شود.
امثله‌ی بسیاری در قرآن و احادیث و کلمات حکماء و اولیاء و شعراء و فلاسفه وارد شده که هرکدام به‌نوعی دوستی دنیا و عواقب آن را بیان داشته، ازجمله فرموده‌اند:
«مَثَل دنیا مانند آب دریای شور است که عطشان می‌خورد…» (اصول کافی 2/136)
«دنیا مانند مار خوش‌خط خال را می‌ماند که …» (اصول کافی)
پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: «مَثَل من و دنیا مثل سواری است …» (کافی 1/134)
مسیح فرمود: «دنیا در حکم پلی است …» (بحارالانوار 14/319)
علی علیه‌السلام فرمود: «دنیا سرای گذر است …» (بخشی از خطبه 64 نهج‌البلاغه، ص 320)
امثله‌ی دنیا بسیار است. این عاقل و داناست که از امثله‌ی بزرگان استفاده می‌برد و در آن غرق نمی‌شود؛ که کسی که در آن غرق شد دیگر جای نجات و بیداری نیست.
1- سایه
عربی بیابانی و عشایر نشین بر گروهی وارد شد. پس غذایی برایش آوردند. غذا را خورد و به سایه‌ی خیمه‌ی آن‌ها رفت. آنجا بخفت. آن‌ها خیمه را برچیدند، پس آفتاب به او رسید و بیدار شد و برخاست درحالی‌که این شعر را می‌خواند:
«دنیا همانند سایه‌ی ساختمانی است؛ روزی نا گریز آن سایه برطرف می‌شود.»
و در شعری منسوب به امام حسن علیه‌السلام چنین آمده: «دنیا به‌منزله‌ی خواب یا سایه‌ای برطرف شونده است و شخص خردمند به آن فریب نمی‌خورد.»
(راه روشن، ج 6، ص 18)
2- سواره و نخ
پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: «مرا با دنیا چه کار؟ مَثَل من و دنیا، همانند سواره‌ای است که در روز گرم می‌رود، پس زیر درختی برافراشته، خواب قیلوله (یک ساعت مانده به ظهر) می‌کند و سپس بیدار می‌شود و آن را رها می‌کند.» (محجه البیضاء، ج 6، ص 11)
و هم ایشان فرمودند: «مَثَل این دنیا، مانند لباسی است که از اوّل تا آخرش پاره شده و فقط به نخی در آخرش متّصل است و هر آن، احتمال دارد که نخ پاره و قطع شود.»
(محجه البیضاء، ج 6، ص 13)
3- آب دریا، پل
حضرت عیسی علیه‌السلام فرمود: «مَثَل طالب دنیا، مانند نوشنده‌ی آب دریاست که هرگاه بیشتر بنوشد عطش او بسیار شود تا اینکه این آب و عطش او را بکشد.»
حضرت عیسی علیه‌السلام فرمود: «دنیا همانند پلی است، پس از آن عبور کنید و آن را آبادان و تمیز نکنید.»
(محجه البیضاء، ج 6، ص 12 و 13)
4- پیرزن
روایت شده که دنیا بر حضرت عیسی علیه‌السلام ظاهر شد، پس او را به‌صورت پیر زنی (در مکاشفه) دید که دندان‌های پیشین او از ریشه شکسته است و به انواع زیورها آراسته شده.
حضرت فرمود: «با چند شوهر ازدواج کرده‌ای؟» گفت: «نمی‌توانم آن‌ها را برشمارم» فرمود: «تمامشان را کشته‌ای یا طلاقت داده‌اند؟» گفت: «تمامشان را کشته‌ام.» فرمود: «بد به حال بقیّه شوهرهایت! چگونه از شوهرهای گذشته‌ات که یکی‌یکی آن‌ها را کشته‌ای، عبرت نمی‌گیرند و از تو دوری نمی‌کنند؟»
(راه روشن، ج 6، ص 19)
5- مار
امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای سلمان فارسی قبل از ایام خلافت نوشت:
«مَثَل دنیا، مانند ماری است که پوستی نرم و زهری کشنده دارد، پس از چیزی که تو را به جاذبه‌های رنگارنگ بفریبد، دوری کن چراکه زمان کوتاهی در آن خواهی بود.»