عبادت و پرستش
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 5 سوره حمد فرمود: «خداوندا فقط تو را می‌پرستیم و از تو یاری می‌جوییم.»
حدیث:
امام علی علیه السّلام فرمود: «تقرّب نجوید به خدا هیچ تقرب جوینده‌ای به چیزی مانند عبادت خدا» (غررالحکم،2، ص 70)
توضیح مختصر:
نوع پرستش انسان، فرق می‌کند. دسته‌ای، از خدا می‌ترسند و به همین خاطر، او را پرستش می‌کنند. دسته‌ای به خاطر ثواب و پاداش، عبادتش می‌کنند. گروهی، به خاطر آنکه حق‌تعالی سزاوار عبودیّت است، او را پرستش می‌کنند یا به خاطر محبّتی که به حق‌تعالی دارند محبوب را عبادت می‌کنند.
پس عبادت، بستگی به نیّت شخص دارد که منظورش چیست، مقصود از عبادت درست، حضور و اخلاص است و الّا در مراتب دیگر، درجۀ عبادت، پایین است وقتی می‌گوییم:
«ایّاکَ نَعبُدُ»؛ یعنی «فقط تو را می‌پرستیم».
پس غیر او را راه نیست. حضور در عبادت یعنی معبود را حاضر می‌داند، سپس اخلاص می‌ورزد و ریا نمی‌کند و شرک خفی نمی‌نماید.
«فعل عبادی باید فعلی باشد که صلاحیّت برای اظهار مولویّت مولی و یا عبودیّت عبد را داشته باشد مانند سجده و رکوع کردن، جلوی پای مولا برخاستن و دنبال سرِ او راه رفتن و امثال این‌ها. هرچه این صلاحیّت، بیشتر باشد، عبادت، بیشتر و عبودیت، متعیّن تر می‌شود.» (المیزان،1، ص 189)
در حالی که می‌بینیم بیشتر مردم، از عبودیتش سرباز می‌زنند و توجهشان به معبود، کم است و گرفتار دنیا و مسائل زندگی و کار هستند، تازه، کارهای عبادی، جنبه‌ی عادت پیدا می‌کند و از کیفیت پایین‌تری برخوردار است.
اگر هر نوع خضوع و خشوع که با معرفت باشد از کیفیت بالایی بهره‌مند بوده و قصد خالصانه باشد و دفتری برای آن باز نشود، آن پرستش‌کننده قابل‌تقدیر و تحسین می‌باشد.
1- بهترین عبادت
بهترین عبادت آن است که: نزدیک‌تر به امنیت (از آفات خارجی) و از آفات داخلی خالص‌تر باشد. عمل هرچند کم، اما دائمی آن خوب است. اگر واجبات و مستحبات سالم آورده شود صدق در بندگی معبود پدیدار شود.
شخص در حالت عبادت مواظب باشد که خدا عالم به نیّت است آن‌طور باید عبادت را بیاورد که خدا خواسته و دعوت کرده است که او می‌بیند و مراقب است آن‌هایی که در تحصیل فضائل و علوم ظاهری بی‌حقیقت می‌کوشند، عبادتشان اعتباری ندارد. امام سجاد علیه السّلام فرمود: «تعجب دارم از طالب فضائل که تارک فرایض است.» (مصباح الشریعه، باب 25)
2- عبادت احرار یا اکرام
امام صادق علیه السّلام فرمود: «گروهی خدای عزّوجل را پرستش می‌کنند از روی محبّت به او، این عبادت آزادگان است.» (اصول کافی،2، ص 111 باب العباده)
در روایت دیگر فرمود: «من خدای را از روی محبّت عبادت می‌کنم (اعبدُهُ حُباً له) و این عبادت اکرام (کریمان) است». (بحار،67، ص 198)
3- عبادت بدون معرفت
امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرماید: «شخص عبادت‌کننده‌ی بدون علم، الاغی را می‌ماند که آسیاب را می‌چرخاند ولی از جای خود بیرون نمی‌رود.» (غررالحکم،2، ص 125)
مثال دیگر، کودکانی هستند که به زور به مکتب می‌روند و از فواید آن کور بوده و جز غم و کدورت چیزی اندوخته نمی‌کنند. بعضی‌ها مانند اسب آسیاب هستند که وقت شروع کار چشمش را می‌بندند، بعد از چند ساعت کار چشمش را باز می‌کند خود را در جای اول می‌بیند و هیچ دستاوردی برای خود نمی‌یابد. درنتیجه، تعبّد بدون درک علم و معارف، تعصّب در ظواهر را زیاد می‌کند و متعبّد این‌چنینی، هر کس را که در این منزل نباشد، مطرود می‌کند و حتی کار امام معصوم را زیر سؤال می‌برد و حکم به تکفیر می‌کند چنان‌که عده‌ای از این دسته، به امیرالمؤمنین علیه السّلام و امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام این‌چنین رفتار کردند و حتی با امام جنگیدند!!
4- عبادت بدون واسطه
امام صادق علیه السّلام فرمود: «یکی از دانشمندان و بزرگان بنی‌اسرائیل در عبادت آن‌قدر سماجت کرد که مانند چوب خشک شد. خداوند به پیامبر زمان او وحی کرد که به وی بگوید خدایت می‌فرماید: سوگند به عزت و جلالم اگر تو برای من آن‌قدر عبادت کنی که همه گوشت و چربی بدنت مانند دنبه‌ای که در درون دیگ آب می‌جوشد، آب گردد من عبادت‌های تو را قبول نمی‌کنم مگر این‌که از راهش انجام دهی.» (تذکره المتقین ص 93)
5- عشق به عبادت
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمود: «با فضیلت‌ترین مردم کسی است که به عبادت:
1. عشق ورزد
2. آن را در آغوش بگیرد.
3. به قلبش آن را دوست بدارد.
4. با تنش آن را به‌جای آورد.
5. برای آن فارغ باشد (به کار دیگری مشغول نگردد).
پس چنین شخصی اندیشه نمی‌نماید که صبح می‌کند در دنیا به‌سختی یا زندگی را می‌گذراند به‌راحتی.» (اصول کافی،2، ص 68)
6- جایگاه خاص عبادت
امام صادق علیه السّلام فرمود: «جناب امیرالمؤمنین حجره‌ای در خانه مقرّر فرموده بودند که در آنجا به‌غیراز فرش و شمشیری و مصحفی، دیگر چیزی نبود و در آن حجره نماز می‌کردند.»
در حدیث دیگر آمده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام حجره‌ای در خانه قرار داده بودند نه بسیار کوچک نه بسیار بزرگ، از برای نماز خود.
امام صادق علیه السّلام به مسمع نوشتند که دوست دارم از برای تو که در خانه خود نماز گاهی قرار دهی. (حلیه المتقین ص 389)
اتاق کوچک بدون نقش و نگار و مجسمه و … برای جایگاه عبادت، در تمرکز فکر و حضور قلب و عدم اشتغال به چیزهای اطراف مصلّی مؤثر است. نوعاً اهل ریاضت که خدای را حاضر و ناظر می‌دانند، جای خلوت انتخاب می‌کنند تا مراقبه بیشتری حاصل شود، گرچه آثار دیگر هم مترتب است ازجمله در احادیث وارد شده است که اگر جان کندن بر محتضر دشوار شود او را به‌جایی که همیشه نماز می‌کرد بخوابانید که اگر امید شفاء هست، شفاء و اگرنه، جانش به‌آسانی بیرون آید. (همان، ص 399)
7- چهار نوع پرستش
امام صادق علیه السّلام فرمود:
1. کسی که خدا را از روی خیال پرستش (عبادت) کند کافر است.
2. کسی که نام خدا را به اسم پرستش کند بدون معنا و صاحب اسم، هرآینه کافر است.
3. کسی که اسم و صاحب آن را باهم پرستش کند، هرآینه شرک ورزیده است (تطبیق با خدای واقعی نکند).
4. هر کس صاحب نام را پرستش کند با صفاتی که خدا خود را به آن وصف کرده و قلب به آن محکم گردد و در نهان و آشکار آن را به زبان آورد، این دسته جزء اصحاب امیرالمؤمنین علیه السّلام باشند.
و در حدیث دیگر آمده: «این دسته مؤمن حقیقی باشند.» (اصول کافی،1، ص 68)
کافر شدن نه به معنای آنکه شخص از دین خارج است چه آنکه نوع آدمیان در عبادت معبود حقیقی مشکل دارند.