چشم
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 22 سوره‌ی ق می‌فرماید: «(به‌راستی تو از این غافل بودی) پس ما پرده را از (پیش چشم) تو کنار زدیم و امروز چشمت (بصیرت) تیزتر است.»
حدیث:
امام علی علیه‌السلام فرمود: «نگاه دیده سود ندهد، آنجا که دل و بصیرت کور باشد.»
(غررالحکم، ج 1، ص 160)
توضیح مختصر:
وقتی چشم بصیر می‌شود که دل به صفا و باور برسد و مشاهدات حقّانی را قبول کند و از سیّئات پرهیز نماید. مثلاً دیدن ملائکه، نوع عذاب‌ها و مشاهدات ملکوتیان را بصیرت باطنی می‌تواند درک کند نه چشم ظاهری دنیوی.
باید قوای حیوانی ضعیف شوند و حجاب‌ها کنار بروند و مدرکات حواس کم شود و شهوات معتدل گردند تا آثار صنع و ارواح و ملائکه و … را به چشم باطن ببیند.
پس اعراض از منهیّات و مراقبه از دیگر مسائلی است که با ارشاد استاد حاذق، در یافتن این موضوع تأثیر دارد.
البته پنهان نماند که اگر بدون هیچ تصوّر و ذهنیّتی چشم باز شود نوعاً بهتر و قابل‌اعتمادتر است و اگر با ضبط و تصویر قبلی باشد، زیاد نمی‌شود درباره‌ی چیز دیده‌شده مانور داد و اعتماد کرد.
آنچه پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم شب معراج درباره‌ی امّتش از صالحان و طالحان دید، همان‌ها الآن در درون انسان‌ها به‌صورت مَلَکی و شیطانی وجود دارد که اولیاء اگر اراده کنند، آن‌ها را می‌بینند.
1- به شکل میمون
یکی از شاگردان مرحوم آیت‌الله کوهستانی گوید: روزی به اتّفاق ایشان برای زیارت اهل قبور به سمت قبرستان حرکت کردیم. در مسیر راه شخصی سوار بر اسب با سرعت از مقابل ما گذشت، ایشان از من پرسید: «این سوار چه کسی بود؟» عرض کردم: «ظاهراً اهل یکی از روستاهای منطقه است که شغلش مطربی، خوانندگی و نوازندگی در عروسی‌هاست.» فرمودند: «عجب! پس به همین خاطر من او را به‌صورت میمونی روی اسب دیدم.»
(بر قلّه‌ی پارسایی، ص 230)
2- غسلین و آتش
ملّا عبدالرزّاق کاشانی (م 726) شارح کتاب «منازل السّائرین» خواجه عبدالله انصاری، می‌گوید: «ما دیدیم کسانی که دارند غِسلین می‌خورند.»
خداوند در سوره‌ی الحاقّه آیه‌ی 37 می‌فرماید: «وَ لا طَعامٌ اِلّا مِن غِسلین: (خطاکاران در قیامت) طعامی غیر از چرک و خون نمی‌خورند.»
مرحوم ملّا صدرای شیرازی (م 1050) می‌فرماید: «افرادی هم بودند که مشاهده می‌کردند، وقتی دیگران حرف می‌زنند از دهانشان آتش درمی‌آید، وقتی‌که خاموش می‌شوند مثل‌اینکه درب تنور را بستند.» (اسرار عبادت، ص 279)
پس فحش، غیبت، تهمت و رنجاندن، همه آتش است که از دهان بیرون می‌آید. این نموداری از باطن دوزخی افراد است که در کشف، برای اهل شهود مکشوف می‌گردد.
3- چشم بَصَر با بصیرت
به استادی گفتند: «فلان شاگرد شما می‌گوید: من خدا را به چشم سر دیده‌ام.» استاد او را طلبیده و از این سخن منع کرد و سپس فرمود: «دیگر این سخن را میان خلق مگوی.» از استاد پرسیدند: «آیا مرید در این سخن که گفته صادق است یا کاذب؟» فرمود: «راست گفته ولیکن حقیقت این امر بر وی پوشیده شده، چراکه به چشم دل دیده است. ولی به چشم سر، شعاع چشم دل را دیده، توهّم کرده که به چشم سر دیده است.»
(سکینه‌ی اولیاء، ص 77)